Tefsîr-i Ebu'l-leys Semerkandî Kastamonu Nüshası (En'am-Kehf) İnceleme-Metin-Dizin

Tarih sahnesine çıktığı andan günümüze kadar bir çok devlet kuran ve bir kaç kez din değiştiren Türkler, en son İslam dinini kabul etmiştir. Kabul ettikleri dinlerin kitaplarını da kendi dillerine çevirmişlerdir. Bu çevirilerden biri de Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an-ı Kerim’i ilk önce satır altı tercümelerle anlamaya çalışan Türkler, zamanla Kur’an-ı Kerim’in başka dillerdeki tefsirlerini de Türkçeye aktarmışlardır. Bu çeviriler sonucu Türk dili, yüzlerce yeni dini terim kazanmıştır.
Üzerinde çalışılan eser, Kastamonu Yazma Eserler Kütüphanesinde 2900 numarada kayıtlı bulunanve 320 varaktan oluşan "Hâẕâ tefsīr-i şerīf ebū’l-fażl-i fakīh Ebūl-leys r.a. Semerḳandī” adlı eserdir. Bu eser, Semerkandî'nin yazdığı "Tefsiru Ebi’l-Leys” adlı eserin Musa el-İzniki tarafından "tefsīri’-l enfüsi’l-cevāhir” adıyla yapılan tercümesinin bir kısmıdır. "Tefsiru Ebi’l-Leys” Anadolu'da Türkçeye çevrilen ilk Kur’an tefsiri olarak kabul edilmektedir. XIV. yüzyıla ait olan eser, gerek fonetik gerek morfolojik gerekse söz varlığı bakımından Eski Anadolu Türkçesi metinleri arasında yer almaktadır. Çalışma, eserde bulunan En’am, Araf, Enfal, Tevbe, Yunus, Yusuf (ilk 42 ayet), İbrahim, (30. ayetten sonuna kadar) Hicr, Nahl, Ben-i İsrail ve Kehf” surelerinin tefsiri üzerinde yapılan bir dil çalışmasıdır.
Çalışma üç bölümden oluşmaktadır: Giriş-İnceleme, Metin, Gramatikal Dizin-Sözlük.
Giriş bölümünde, eserin yazarı olan Ebu’l-Leys-i Semerkandî ile ilgili bilgiler verilmiş ve eserin diğer nüshaları tanıtılmış; üzerinde çalışılan eseri Türkçeye aktaran Musa el İzniki hakkında da kısa bilgi verilmiştir. Ayrıca eserde tespit edilen imla özellikleri ve dil hususiyetleri de bu bölümde incelenmiştir.
Metin bölümünde, eserin tamamının transkripsiyonu yapılmıştır. Metinde yer alan ayetler, transkripsiyonlu olarak ve italik olarak yazılmıştır. Hadis ve Arapça ibareler ise transkripsiyonlu ve kalın olarak yazılmıştır. Metnin kenarına yazılmış olan yazılar metin içinde cümleye uygun düşecek şekilde parantez içinde verilmiştir. Okunamayan kısımlar metin içinde (…) biçiminde gösterilmiştir. Ayrıca başka surelerden alınmış olan ayetler de dipnotlarda belirtilmiştir.
Gramatikal dizin-sözlük bölümünde, metinde yer alan tüm kelimeler bulunmaktadır. Metnin hacmi çok geniş olduğundan sözlük, dizin kısmında verilmiştir. Kelimeler metindeki anlamları esas alınarak anlamlandırılmıştır. Ayrıca, kelimelerin ait oldukları diller de kelimenin en son hali dikkate alınarak gösterilmiştir. Birden fazla anlamda kullanılan kelimeler her anlamı için farklı numaralandırılarak gösterilmiş, özel isimler hakkında açıklama yapılmamış sadece özel isim olduğu belirtilmiştir. Çalışmanın hacminin çok genişleyeceği düşünüldüğünden eserin tıpkı basımı çalışmada verilmemiştir. (Ön Sözden)