Tarih İlminin Usulü

II. Meşrutiyet Dönemi’nde Târih-i Osmânî Encümeni’nin kuruluşu (1909) ile beraber ülkemizde modern tarihçiliğin başladığı kabul edilmektedir. Modern ve bilimsel esaslara dayalı bir tarihçiliğin en önemli temel yapı taşlarından birisi tarih metodolojisidir. Ülkemizde bu alanda ilk orijinal ve kapsamlı eserlerden birisi, Birinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul Darülfünunu’nda ortaya konmuştur. Alman Şarkiyatçısı Johannes H. Mordtmann’ın (1852-1932) Usûl-i Târih ve Târih Tatbikâtı adı altında 1915-1916 eğitim yılında verdiği derslerin notlarından oluşan İlm-i Usûl-i Târîh adlı eseri, Günümüz Türkçesi ile tarih metodolojisi literatürüne yeniden kazandırılmıştır. Tarihin anlamları, kökeni, tarifi, konusu, faydası, amaç ve türleri gibi konuların yanında, tarihî eserlerin sınıflandırılması, tarihte usul, kaynaklar ve belgeler ve son olarak tenkit (kritik) gibi konuların işlendiği bu kitap, alanının ilklerinden olması sebebiyle oldukça büyük bir öneme sahiptir.

Yusuf Akçura: “Tarihî edebiyatımızda bir misli daha bulunmayan bu orijinal eser, pek kıymetlidir. ... Tarihle mütevaggıl veya tarih tedrisiyle meşgul arkadaşların 220 küçük sayfalık bu kitaptan birer tane edinmeleri elzemdir, kanaatindeyim. Fakat eserin bulunması pek kolay olamayacağını zannettiğimden, bu eseri Maarif Vekâleti’nin Türk harfleriyle bastırıp tarih muallimlerine dağıtmasını ricaya cesaret ediyorum.”