Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler

“Kandaş toplumun eşitlikçi hayat tarzını meydana getiren unsurların, katmanlaşmayı hızlandıracak ‘teknik’lerin hammaddesi haline getirilmesi, ‘gens’den/‘klan’dan ‘devlet’e, ‘örgütlenme’den siyasete giden yolun aşılmasındaki başlıca araçları oluşturur. Bu süreç Asya göçebeliğinde çok net görülür.”

Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, eski Türklerin tarihine, milliyetçi hamasetin dışında, bununla beraber alabildiğine tutkuyla, canlı bir merakla yaklaşmasıyla, yol açıcı bir eserdir.

Ümit Hassan bu anıtsal çalışmasında Türkoloji literatürünü eleştirel bir süzgeçten geçirir. Türk mitolojisinin motiflerini tarihsel bir kanavaya işler. Han, Tengri, Töre, Kut gibi sihirli bir hâleyle kuşatılmış kavramların arkeolojisini yapar. Anahanlığın, şamanlığın, “kolektif aksiyon” dinamiğinin dönüşümünü ve kadim-ilksel devlet geleneğinin oluşumunu inceler.

1985’te Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü’nü kazanan eser, ince dikkatleri ve çok yönlü göndermeleriyle, bir tür analitik içgörü örneğidir.

“Ümit Hassan, daha sonra Marc Abélès’in ‘devlet takıntısı’ olarak adlandıracağı olguya karşı bir uyarıyla ya da meydan okumayla söze girer. (...) Türk tarihini sürekli olarak ‘hep devlet kuran/asla devletsiz olmamış bir topluluğun tarihi’ olarak okuma girişimine dikkat çeker.”
AYHAN YALÇINKAYA