Eğitim Sosyolojisi Hüseyin Akyüz

Kutadgu Bilig; Orta Asya kültür ve uygarlık döneminden Orta Doğu uygarlık evresine geçen Türk toplumunun, Yusuf Has Hacib aracılığıyla yarattığı çok önemli ve değerli bir yapıtıdır. Türk kültür, düşünce ve yönetim anlayışlarının zirve yapıtlarından biri olan, tarafımızdan da Türk Magna Cartası olarak nitelenen bu yapıtın, çok önemli konulara parmak bastığı görülür. Yapıt üzerinde yaptığımız bu incelemede, çok önemli görüşlere ulaştığımızı belirtmeliyiz. Eriştiğimiz görüşlerden bazıları şunlardır: Her şeyden önce Kutadgu Bilig; felsefi, bilimsel, sanatsal, tarihsel, siyasal ve yönetsel alanlarla ilgili sınıflamaların/kategorilerin hiç birine tam olarak uymaz. Dönemini aşan olgunluktaki bir yapıtta bunların tümünden önemli ölçüde söz edilmesi ve çoğunlukla da devlet yönetiminin dayandığı ilke ve erdemlerin başat konumda bulunması normal bir durumdur. İşte bu özelliğinden dolayı, siyasetname özelliği taşıdığı öne sürülür.

Yusuf Has Hacib; birey, toplum ve devlet yaşamında en fazla değer verdiği erdemleri simgelerle özdeşleştirerek anlatmak ister. Yapıtını dört büyük ve önemli temel üzerine kurar. Bu temeller doğruluk, saadet, akıl ve kanaat gibi öğelerdir. Yazar, bu erdemlere Türkçe isimler verir. Doğruluğa “Kün-Toğdı,” adını verir ve onu hükümdar yerine koyar. Saadete “Ay-Toldı” der ve onu da vezir olarak görür. Vezirin kardeşi “Ögdül-mış” ise aklı temsil eder. “Odgur/mış” da kanaatin karşılığıdır. Yazara göre, devletin ve dolayısıyla devlet başkanının; bilgi, asalet, adalet, dürüstlük, cömertlik, cesaret gibi özellikleri birey, aile, toplum ve devlet yaşamında bulundurması gerekir. Ayrıca halkın can ve mal güvenliğinin sağlanması, halkın karnının doyurulması, disiplinli ve iyi eğitilmiş bir ordunun bulunması da temel koşullardır. Ona göre toplumun üst tabakalarına dikkat edilirken alt tabakalar da ekonomik anlamda desteklenmelidir. Bu bağlamda, işin ehil olana verilmesi, paranın değerinin korunması ve özellikle adaletin sürüncemede bırakılmayarak anında gerçekleşmesi, devlet başkanının temel görevleri arasında yer alan değerlerden bazılarıdır.

Tüm bu ilke ve erdemlerin yanında, Yusuf Has Hacib akıl, bilgi ve adalet gibi kavramlar üzerinde ısrarla durur. Ona göre toplumu ayakta tutan değerlerin başında bu üçlü gelir. Aynı zamanda onun bu gibi kavramlara önem vermesi, günümüz için de takdire değer bir çağrı biçiminde görülmelidir. Umudum odur ki bu çağrı Türk insanı tarafından, özellikle de siyasiler tarafından, dikkate değer bulunur ve gereği de yapılmış olur. Araştırmacı olarak güttüğümüz temel amaçların en önemlisi de bundan başkası değildir.