Borçlar Hukuku Dersleri

 

ÖNSÖZ

Elinizdeki bu kitabın ilk basısı, rahmetli babam Aydın Aybay’ın 1966-1967 ders yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinde vermiş olduğu Borçlar Hu-kuku derslerinin notlarının derlenmesiyle oluşturulmuştu. Son olarak 2011 yılında on üçüncü basısı yayımlanmıştı. Söz konusu bası, 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu’na göre yazılmıştı. Kitabın yazarı sev-gili babamı 6 Mart 2013 tarihinde kaybettik. Ne yazık ki bir sonraki basıyı hazır-lamaya ömrü vefa etmedi.

2011 yılından bu yana her ne kadar Türk Borçlar Kanunu’nda değişiklik olma-sa da, kitabın tükenmesi üzerine yeni bir bası hazırlama ihtiyacı ortaya çıktı. Filiz Kitabevi yetkilisi Sayın Oğuzhan Oruç bu konuda benimle temas ettiğinde son de-rece heyecanlandığımı ifade etmeliyim. Akademik hayatımın her safhasında yarar-landığım, özellikle yüksek lisans ve doktora aşamalarında meslektaşım olan arka-daşlarımın da yararlandığını gördüğüm bu eseri yeni basıya hazırlama görevini son derece onur ve gurur verici bir ödev olarak görüyorum. Bu ödevi yerine getirirken çok zorlanmadığımı da söylemeliyim. Bunun sebebi, hem 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda bir değişiklik olmaması hem de kitabın içeriğinin her zaman için gün-cel ve faydalı olmasıdır. Çeşitli dipnot ve özel kanun düzeltmelerinin yapıldığı bu basının tüm hukuk camiasına hayırlı olmasını temenni ediyorum. Borçlar Hukuku-nun tüm kavramlarının son derece akıcı ve açık bir dille, kısa ve özlü bir şekilde açıklandığı bu kitaptan başta öğrenciler olmak üzere hukuk bilimi ile ilgilenen her-kesin verimli bir biçimde faydalanabileceğini düşünmekteyim. Umarım sevgili ba-bamın ruhu da huzur içinde olmaya devam edecektir.

Son olarak bu basının hazırlanmasında emeği olan başta Filiz Kitabevi yetkilisi Sayın Oğuzhan Oruç olmak üzere tüm Filiz Kitabevi çalışanlarına teşekkürü bir borç bilirim.

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Erdem AYBAY İstanbul, 2016

 

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ

§ 1. Borçlar Hukukunun Konusu ............................................................................ 1

I. Borçlar Hukuku ve Medenî Hukuk ..................................................... 1

II.Borç İlişkisi ......................................................................................... 3

III.Borçlar İlişkisi Örnekleri ..................................................................... 4

IV.Borçlar Hukukunun Önemi ................................................................. 5

V. Borçlar Hukuku ve Ticaret Hukuku .................................................... 6

§ 2. Alacak, Borç Kavramları ve Borç İlişkisinin Nisbî Niteliği ............................ 6

I. Genel Bakış ......................................................................................... 6

II.Alacak ve İstem .................................................................................. 7

III.Borç ve Sorumluluk ............................................................................. 8

IV.Borç İlişkisinin "Nisbî” (Göreceli) Niteliği ........................................ 10

§ 3. Borç İlişkilerinin Borçlar Kanunundaki Düzenleme Biçimi ......................... 12

Birinci Bölüm

BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAKLARI

Birinci Ayırım

SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR

§ 4. Hukuksal İşlem ve Sözleşme ............................................................................ 15

I. Hukuksal işlem .................................................................................. 15

II.Sözleşme ve Sözleşme Türleri ........................................................... 22

III.Sözleşmenin Unsurları ........................................................................ 24

§ 5. Sözleşmenin Kurulması .................................................................................... 25

I. Genel Olarak ...................................................................................... 25

II.İrade Açıklaması ................................................................................ 25

III.Karşılıklı Birbirine Uygun İrade Açıklaması ...................................... 26

IV.Öneri (İcap) ........................................................................................ 27

V. Kabul ................................................................................................. 30

VI.Sözleşmenin Kurulma Anı ................................................................. 32

§ 6. Sözleşmenin Şekli .............................................................................................. 33

I. Şekil Sorunu ....................................................................................... 33

II.Şeklin Çeşitleri ................................................................................... 34

§ 7. Sözleşmenin Konusu (İçeriği) ........................................................................... 37

I. Genel Olarak ...................................................................................... 37

x

II.Sözleşme Serbestliği İlkesi ................................................................ 38

III.Sözleşme Serbestliğinin Sınırlandırılması .......................................... 38

IV.Sözleşme Yapma Zorunluğu ve Sözleşme Yapma Vaadi ................... 42

V. Aşırı Yararlanma (Gabin) .................................................................. 44

VI.Genel İşlem Koşulları ......................................................................... 45

§ 8. Sözleşmenin Yorumlanması ve Muvazaa ........................................................ 47

I. Yorum (Tefsir) ................................................................................... 47

II.Muvazaa ............................................................................................. 50

III.İnançlı İşlem ....................................................................................... 56

§ 9. Sözleşmenin Hükümsüzlüğü ............................................................................ 57

I. Genel Olarak Hukuksal İşlemlerde Hükümsüzlük ............................. 57

II.Sözleşmeleri Mutlak Butlanla Hükümsüz Kılan Genel Sebepler ....... 60

III.Kesin Hükümsüzlüğün Sonuçları ....................................................... 62

IV.Sözleşmelerde Nisbî Hükümsüzlük Meydana Getiren Genel

Sebepler .............................................................................................. 64

V. Nisbî Hükümsüzlük Sebebi Olarak İrade Bozukluğu Hallerine Genel Bakış ........................................................................................ 65

VI.Yanılma (Hata) ................................................................................... 66

VII.Aldatma (Hile) ................................................................................... 70

VIII.Korkutma (Tehdit) ............................................................................. 71

IX.Aşırı Yararlanma (Gabin) ................................................................... 72

X. Ehliyet Noksanı .................................................................................. 73

§ 10. Sözleşmelerde Temsil ...................................................................................... 73

I. Temsil Kavramı ................................................................................. 73

II.Temsilin Çeşitleri ............................................................................... 74

III.Dolaylı (Vasıtalı) Temsil .................................................................... 75

IV.Doğrudan Doğruya (Vasıtasız) Temsil ............................................... 76

V. Yetkisiz Temsil .................................................................................. 80

İkinci Ayırım

HAKSIZ FİİLLERDEN DOĞAN BORÇLAR

§ 11. Genel Bakış ...................................................................................................... 82

I. Haksız Fiil Kavramı ........................................................................... 82

II.Haksız Fiil Sorumluluğunda Temel Ayırım ....................................... 84

§ 12. Kusurlu Sorumluluk ....................................................................................... 85

I. Genel Olarak Haksız Fiilin Unsurları.................................................. 85

II.Hukuka Aykırılık ............................................................................... 85

III.Kusur .................................................................................................. 88

IV.Zarar ................................................................................................... 90

V. İlliyet Bağı ......................................................................................... 91

VI.Sorumluluk ......................................................................................... 93

§ 13. Kusursuz Sorumluluk ..................................................................................... 93

xi

I. Genel Olarak ...................................................................................... 93

II.Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmayanların Haksız Fiil Sorumluluğu ... 94

III.Adam Çalıştıranların Sorumluluğu ..................................................... 95

IV.Hayvan İdare Edenlerin Sorumluluğu ................................................ 96

V. Yapı Sahibinin (malikin) Sorumluluğu .............................................. 97

VI.Tehlike Sorumluluğu ve Denkleştirme ............................................... 98

§ 14. Haksız Fiilin Sonuçları ................................................................................... 99

I. Genel Bakış ........................................................................................ 99

II.Zararın Hesaplanması ....................................................................... 99

III.Tazminatın Belirlenmesi ................................................................... 100

IV.Failin Birden Fazla Olması ............................................................... 102

V. Tazminat Davası .............................................................................. 103

Üçüncü Ayırım

SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR

§ 15. Sebepsiz Zenginleşme Kavramı ve ZenginleşmeninUnsurları .................. 105

I. Borç Kaynağı Olarak Sebepsiz Zenginleşme ................................... 105

II.Unsurları .......................................................................................... 105

III.Sebepsiz Zenginleşmenin Temel Hükmü ......................................... 107

§ 16. Özel Sebepsiz Zenginleşme Halleri ve Sebepsiz İktisap Sayılmayan

Haller .............................................................................................................. 108

I. Genel Olarak .................................................................................... 108

II.Özel Haller ....................................................................................... 109

III.Sebepsiz Zenginleşme Sayılmayan Haller ........................................ 110

§ 17. Geri Vermenin Kapsamı .............................................................................. 111

I. Kapsamı ........................................................................................... 111

II.Zamanaşımı ...................................................................................... 112

İkinci Bölüm

BORÇ İLİŞKİSİNİN HÜKÜMLERİ

Birinci Ayırım

BORCUN İFASI

§ 18. Genel Olarak İfa ........................................................................................... 114

I. Kavram ............................................................................................ 114

II.İfanın Konusu .................................................................................. 114

III.İfa Edecek Kişi ................................................................................. 119

IV.İfa Edilecek Kişi ............................................................................... 121

§ 19. Borcun İfa Yeri ............................................................................................. 121

I. Kavram ve Önemi ............................................................................ 121

II.Kurallar ............................................................................................ 122

III.Kanunla Belli Olan İfa Yeri .............................................................. 122

xii

§ 20. İfa Zamanı ..................................................................................................... 123

I. Genel Olarak .................................................................................... 123

II.Muaccellik ....................................................................................... 123

III.Vâde Nasıl Hesaplanır? ..................................................................... 124

IV.Borçlu Borcunu Vâdeden Önce Ödeyebilir mi? ............................... 125

V. İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerin İfası ................................. 126

§ 21. İfanın İspatı ve Mahsup ............................................................................... 127

§ 22. Alacaklının Temerrüdü ................................................................................ 129

I. Genel Olarak Koşulları .................................................................... 129

II.Hükümleri ........................................................................................ 130

III.Alacaklı Temerrüdü Hükümlerinin Uygulanacağı Özel Haller ......... 132

İkinci Ayırım

BORCUN İFA EDİLMEMESİ

§ 23. Giriş ................................................................................................................ 133

I. Kavram ve Temel Ayırımlar ............................................................ 133

II.Plân .................................................................................................. 135

§ 24. İfa Dâvası ve İfaya Zorlama ......................................................................... 136

I. Genel Esaslar ................................................................................... 136

II.Özel Haller ....................................................................................... 137

III.Cebri İcra .......................................................................................... 137

§ 25. Edimin Borçlunun Kusuru İle İmkânsızlaşması ........................................ 138

I. Genel Bakış ...................................................................................... 138

II.Sorumluluğun Şartları ...................................................................... 138

III.Tazminat ........................................................................................... 143

§ 26. Borçlunun Temerrüdü .................................................................................. 145

I. Genel Bakış ...................................................................................... 145

II.Temerrüdün Koşulları ...................................................................... 145

III.Temerrüdün Borçlu Bakımından Ana Hükümleri ............................. 147

IV.Borçlu Temerrüdü Sebebiyle Alacaklının Hakları ........................... 149

Üçüncü Ayırım

BORÇLARIN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE ETKİSİ

§ 27. Borç İlişiği ve Üçüncü Kişiler ....................................................................... 152

I. Genel Bakış ...................................................................................... 152

II.Halefiyet .......................................................................................... 152

III.Üçüncü Kişi Lehine Sözleşme .......................................................... 153

IV.Üçüncü Kişinin Fiilini Üstlenme ...................................................... 154

xiii

Üçüncü Bölüm

BORCUN SONA ERMESİ

§ 28. Genel Esaslar ................................................................................................. 155

I. Kavram ............................................................................................ 155

II.Borcun Düşmesinin Ana Hükümleri ................................................ 157

§ 29. Yenileme ........................................................................................................ 158

I. Kavram ve Yenilemenin Şartları ...................................................... 158

II.Yenilemenin Hükmü ........................................................................ 159

§ 30. Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Birleşmesi .................................................. 159

I. Genel Olarak .................................................................................... 159

II.Hükmü ............................................................................................. 160

§ 31. Takas .............................................................................................................. 160

I. Genel Olarak Takas .......................................................................... 160

II.Takasın Şartları ................................................................................ 160

III.Takas Yapılması ............................................................................... 162

IV.Takasın Hükmü ................................................................................ 164

§ 32. İmkânsızlık .................................................................................................... 165

§ 33. Zamanaşımı ................................................................................................... 165

I. Kavram ............................................................................................ 165

II.Koşulları .......................................................................................... 167

III.Zamanaşımının Kesilmesi ve Durması ............................................. 169

IV.Zamanaşımının Hükmü .................................................................... 171

Dördüncü Bölüm

BORÇLARIN ÇEŞİTLERİ

§ 34. Müteselsil Borçlar ......................................................................................... 173

I. Kavram ............................................................................................ 173

II.Teselsülün Hükümleri ...................................................................... 175

§ 35. Şartlı Borçlar ................................................................................................. 177

I. Kavram ............................................................................................ 177

II.Borcun Koşula Bağlanması .............................................................. 179

III.Koşulun Çeşitleri .............................................................................. 180

IV.Koşulun Hükümleri .......................................................................... 181

§ 36. Bağlanma Parası, Cayma Parası ve Ceza Koşulu ...................................... 183

I. Bağlanma Parası ............................................................................... 183

II.Cayma Parası ................................................................................... 183

§ 37. Ceza Koşulu ................................................................................................... 184

I. Kavram ............................................................................................ 184

II.Cezaî Koşulunun Çeşitleri ve Hükümleri ......................................... 184

III.Ceza Koşulu İle İlgili Diğer Hükümler ............................................. 185

xiv

Beşinci Bölüm

ALACAĞIN TEMLİKİ VE BORCUN NAKLİ

§ 38. Alacağın Devri ............................................................................................... 187

I. Kavram ............................................................................................ 187

II.Devrin Konusu ................................................................................. 189

III.Devrin Şartları ................................................................................ 190

IV.Devrin Hükümleri ........................................................................... 192

§ 39. Borcun Üstlenilmesi ...................................................................................... 195

I. Genel Olarak .................................................................................... 195

II.İç Üstlenme Sözleşmesi ................................................................... 196

III.Dış Üstlenme Sözleşmesi ................................................................. 196

IV.Borcun Yüklenilmesinin Hükümleri ................................................ 196

V. Borca Katılma .................................................................................. 197

§ 40. Malvarlığının veya İşletmenin Devri ........................................................... 197

I. Genel Olarak .................................................................................... 197

II.Malvarlığı veya İşletme Devri Halinde Borçların Geçişi ................. 197

III.İşletmelerin Birleşmesi Halinde Borçlardan Sorumluluk .................. 198

§ 41. Sözleşmenin Devri ve Sözleşmeye Katılma ................................................. 198