Birsen Gemiler ve Açık Deniz Yapıları

ÖNSÖZ

Mühendislik fakültelerinin ilk iki yılında temel bilimlerle ilgili dersler yoğun olarak verilmektedir. Bu dönemde mühendislik alanı ile ilgili olarak mesleki dersler yok denecek kadar azdır. Bu nedenle zor bir giriş sınavı sonucunda eğitime başlayan öğrencilere mesleğe ilişkin temel bilgilerin doğru olarak verilmesi zorunlu olmaktadır. Bunun için meslek seçiminin başlangıcındaki gençlerin yanılgılarını azaltan, endişelerini gideren ve varsa yanlış tercihlerini düzeltme olanağı yaratan bilgiler zamanında verilmelidir. Bu bağlamda her mühendislik bölümünün ilk yıl programında o alanla ilgili olan bir "Mühendisliğe Giriş" dersi bulunmaktadır. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesinde de, gemi ve deniz teknolojisi mühendisliğine giriş konusunda gemiler, deniz taşımacılığı ve deniz yapıları konusunda temel bilgiler verilmektedir. Gerek yabancı dilde gerekse Türkçe olarak değişik kitaplar içinde bu kitabın içeriğinin tümünü kapsamasa da konu ile ilgili değişik bölümler bulunmaktadır. Gemi Mühendisliği konusunda okurları bilgilendiren ilk özenli Türkçe yayın olarak, Prof.Dr .Teoman Özalp'in 1975 yılında "Gemi Mühendisliğine Giriş" adıyla İTÜ yayını olarak çıkan kitabını belirtmek isterim. Açık Deniz Yapıları konusunda ise, Prof.Dr.L.Macit Sükan'ın Gemi İnşaat Fakültesinde 1983 yılında yayınladığı "Deniz Teknolojisine Giriş-I" isimli ders notları dışında mesleğe giriş bilgileri veren başka bir Türkçe yayın yoktur. Bu yayınlardan sonra geçen uzun süre içerisinde gelişen teknoloji ve oluşan ihtiyaçlar doğrultusunda yeni gemi tipleri, taşıma türleri ve deniz yapıları ortaya çıktı. Bu nedenle konunun yeniden ele alınması zorunlu hale geldiğinden, bu eksikliği gidermek için son yıllarda öğrencilere ilave notlar dağıtıyordum. Bu şekilde oluşan notlar çoğalınca, tüm notları yeniden düzenleyip kitap şeklinde ders notu haline getirmenin daha yararlı olacağı sonucuna vardım. Kaçınılmaz bir görev gibi düşündüğüm bu iş için, notlarımın düzeltilmiş şeklini Eylül 2007 döneminde "Gemi ve Deniz Mühendisliğine Giriş Ders Notları" ismiyle düzenleyip öğrencilere ulaştırdım. Derslerimi iki dönem bu notlara göre anlattıktan sonra, eksikliklerini tamamlayıp son yıllarda yapılan gemi ve açık deniz yapılarıyla zenginleştirerek yeniden hazırlayıp öğrencilere ulaştırdığım 2009 yılındaki aynı isimli notlarım daha düzenli ve kapsamlı oldu. Bu çalışmayı kitap haline getirme düşüncesiyle "Gemiler ve Açık Deniz Yapıları" adıyla hazırlanan eserin elinizdeki bu son şekli Ekim 2010 döneminde tamamlandı. Başlangıçta, günümüzde gittikçe yaygınlaşan farklı taşıma araçlarının ardışık veya birlikte kullanıldığı karma veya zincirleme taşımacılık diye isimlendirilen intermodal taşımacılık ve bununla ilişkili limanlar ve terminaller konusunu da bu çalışmaya eklemeyi düşünüyordum.

Ancak "Gemiler ve Açık Deniz Yapıları " isimli eserin içeriğinin planlandığımdan daha geniş kapsamlı ve İTÜ deki bir lisans dersinin konusu olması nedeniyle, ayrı bir yayın olarak çıkmasının daha yararlı olacağına karar verdim. Ayrıca İntermodal Taşımacılık konusunda ciddi ve yeterli bir yayın olmadığını da dikkate alarak, son beş yıldır üzerinde yoğun çaba sarfettiğim ve büyük bir kısmını tamamladığım bu konudaki çalışmalarımı "İntermodal Taşımacılık, Gemiler ve Limanlar" ismiyle ayrı bir kitap olarak yayınlayacağım. Büyük bir eksikliğin çözümüne katkı yapacağını düşündüğüm bu kitabımı da, en geç 2011 bahar dönemine yetiştireceğimi umuyorum. Gemiler ve Açık Deniz Yapıları isimli bu eser, yedi bölüm ve konu ile ilgili denizcilik terimlerini kapsayan İngilizce-Türkçe sözlük kısmından oluşmaktadır. Birinci bölümde gemi, deniz teknolojisi, deniz bilimi ile ilgili genel tanımlar ve deniz taşımacılığının tarihçe ve önemi belirtilmiştir. İkinci bölümde gemilerin değişik görüşlere göre sınıflandırmaları yapılıp ulaşım dışı amaçla kullanılan gemiler hakkında kısa ve özlü bilgiler verildikten sonra ayrıntılı olarak ulaşım amaçlı kullanılan ticaret gemileri incelenmiştir. Üçüncü bölümde açık deniz yapılarının sondaj, üretim ve diğer hizmetlerde kullanılan türleri ve temel özellikleri anlatılmıştır. Dördüncü bölümde gemi ve deniz yapılarının tasarım, yapım ve işletme aşamalarındaki kuralları belirleyen ve denetimlerini yapan sınıflandırma kuruluşları tanıtılmıştır. Beşinci bölümde gemi geometrisinin tanımı, gemi ana boyutları ve narinlik katsayıları anlatılmaktadır. Altıncı bölümde gemilerin değişik mevsim ve sulardaki seyirlerinde; yükleme sınırları ve taşıma kapasitelerini belirleyen fribord ve tonaj konularına değinilmiştir. Yedinci bölümde ise, denizyolu ulaşımında önemli geçiş yolları olan uluslararası boğazlar ve kanallar konuları incelenerek gemi inşaat mühendisleri yönünden önemli olan bilgiler verilmiştir. Son olarak da konu ile ilgili İngilizce-Türkçe sözlük kısmı eklenmiştir.

Elli yıllık bir bilgi birikimi ve deneyimlerime dayalı olarak hazırladığım bu eserin, tüm özenli çalışmalarıma karşın, kaçınılmaz olan kusur ve eksikleri olacaktır. Bunları olabildiğince azaltmak amacıyla, çalışmanın baskıya hazırlanan şeklini okuyup düzelten, görüş ve önerileriyle katkı yapan, eleştiren, teknik terimler konusundaki sıkıntı ve kararsızlığımı gidermeye yardımcı olan ve kitabın yazılması için beni yüreklendiren akademik ve uygulama çevresinden arkadaşlarıma, meslektaşlarıma, ders sırasındaki sorularıyla birçok konuyu aydınlatıp düşündüğümden daha yararlı biçimde sunmamı sağlayan değerli öğrencilerime çok şey borçluyum. Bu eserin hazırlanış, yazım, düzenleme ve baskıya hazırlama ve benzeri her aşamasında emek ve desteklerini cömertçe sunan, zenginliğim olarak düşündüğüm gönül dostlarımdan özellikle teşekkür etmek istediklerimi gruplayarak alfabetik bir sırayla belirtmek istiyorum, ilk olarak biri akademik ve diğeri denizciliğin uygulama alanından iki değerli arkadaşımdan söz etmek istiyorum. Birincisi mühendislikte lisans eğitiminin ve endüstri deneyiminin önemini ve sorunlarını sıkça konuşup dertleştiğim, bu çalışma için beni sürekli cesaretlendiren, sabırla dinleyip her türlü desteği veren ve eğitim sistemimizin sorunlarını ön yargısız tartışabildiğim Prof.Dr.M.Cengiz Dökmeci'ye içten teşekkürlerimi sunuyorum. İkinci kişi ise, eski bir öğrencim, meslektaşım ve aile dostum diyeceğim Müh.Osman Nuri Aksoy'dur. Endüstri deneyimlerini, mesleki sıkıntılarını, katıldığı her yurtdışı toplantıda edindiği her türlü bilgi ve belgeyi benimle paylaşan ve bu çalışmaya her türlü desteği veren değerli kardeşime sevgi ve şükranlarımı belirtmek istiyorum. İkinci grup olarak, onların vardım ve destekleri olmasaydı, böyle bir çalışmayı gerçekleştiremeyeceğimi düşündüğüm; Yrd.Doç.Dr.A.Cemil Dikili, bölüm sekreterimiz Selver İngin ve Yrd.Doç.Dr.Yalçın Ünsan kardeşlerimden söz etmek istiyorum. Tahammül sınırlarını aşan isteklerim karşısında; gösterdikleri sabır, hoşgörü ve sevgi ve saygılı tavırlarım asla unutmayacağım ve onlara yetersiz kalacağını düşündüğüm teşekkür ve şükranlarımı sunuyorum. Üçüncü olarak ulaştıkları kaynak ve bilgiyi anında bana ulaştıran ve değerli görüşlerini bildiren Prof.Dr.Demir Sindel, Y.Müh.Haki Kale ve Kapt. Hayrettin Yelesenli, Doç.Dr.Mehmet Ali Baykal'a ve aşırı yoğunluğuna rağmen kitabın bazı bölümlerini zevkle yazan Meryem Dikili'ye, bir kısım resimleri özenle ve severek çizen Handan Öztimer ile katkısı olup yazmayı unuttuğum arkadaşlarıma gönülden teşekkür ederim. Son olarak beni her zaman destekleyen metinleri sabırla okuyup Türkçe düzeltmelerini titizlikle yapan eşim ve çocuklarımı sevgiyle anmak istiyorum.

Kitabın basımını olumlu yaklaşımla destekleyen Sayın Bahadır Algm'm şahsında Birsen Yayınevine, titiz ve özverili bir uğraşıyla basımım gerçekleştiren Adnan Tavukçular ve Cenkler Matbaası çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederim.

Böylece uzun zamandır üzerinde çalıştığım konulardan birini kitap haline getirme fikrimi gerçekleştirme aşamasına ulaşmış oluyorum. Gemi ve deniz teknolojisi konusunda Türkçe yayınlarda kullanılan teknik sözcükler ve semboller arasındaki farklılıklar, meslektaşlar arasında bile anlaşmazlıklara neden olmaktadır. Bu sakıncayı kısmen gidermek amacıyla, zorunlu haller dışında kabul görmüş Türkçe sözcükleri özenle kullanmaya gayret ettim. Tüm özenli çabalanma karşın, kitabın bazı kusur ve eksiklerinin olması kaçınılmazdır. Bu nedenle değerli okurlar yapacakları her türlü değerlendirme ve önerilerini aşağıda belirtilen adrese bildirirlerse, mutluluk duyarak titizlikle değerlendireceğimi özellikle belirtmek isterim.

kısım 2010 - İstanbul

Prof.Dr .Reşat BAYKAL 

YAZAR HAKKINDA 

Reşat BAYKAL

İlk ve orta öğrenimini Ardahan'da tamamladı.

Ankara Atatürk Ljsesl'ni 1956 yılında bitirip aynı yıl girdiği İTÜ Makine Fakültesi Gemi Bölümü'nden Haziran 1961 'de Y.Müh. unvanıyla mezun oldu. Askerlik hizmetini Deniz Kuvvetlerinde yaptı. Eylül 1963te Makine Fakültesi Gemi Bölümü'nde asistanlığa başladı. I968'dc Doktor, 1974'te Doçent, 1980'de Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakiiltesi'nde Profesör oldu. CENTO bursiyeri olarak 1969-71 yıllarında "Glasgow-University of Strathclyde'da, Eylül 1975-76'da "Technishe Universitât Hannover"de araştı rmacı olarak çalıştı. Ağustos 1980 yılında seçildiği Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi Dekanlığını 1992 senesine kadar aralıksız dört dönem sürdürdü. 1992-1996 döneminde seçilerek atandığı İH Rektörlüğü görevinde bulundu. İTÜ dışında; 19~6-84 Deniz Harp Okulu'nda ek görevle ders verdi. 1966-69 Gemi Mühendisleri Odası, 1987-92 Türkiye Gemi Sanayii. 1987-2000 Türkiye Denizcilik İşletmeleri'nde Yönetim Kurulu Üyeliği, 2000-2002 TDİ Yönetim Kurulu dtı. 1992'den beri ABS-Amerikan 2008'den itibaren de ABS Kanideniz ite Üyeliği görevlerini sürdürmekte k babasıdır. Yayımlanmış tezleri çeviri ve 3 'ü de konferans yayını olmak üzere toplam 11 kitabı, makale, tebliğ, araştırma ve uygulamalı çalışma türünde 75 yayını vardır. Mayıs 2005'de emekli olan yazar o tarihten beri İTÜ deki lisans, yüksek lisans derslerini vermeye ve tez yöneticiliğine devam etmektedir.

GEMİLER ve AÇIK DENİZ YAPILARI

Bu çalışmada gemiler, denizyolu taşımacılığı ve açık deniz yapıları konusunda temel bilgiler verilmektedir. Dünya nüfusunun sürekli çoğalması, denizyolu ile taşman yüklerin miktarları ve çeşitlerinin artmasına neden oldu. Gelişen teknoloji ve artan gereksinimler sunucunda yeni gemi tipleri ve taşıma türleri önem kazanmaya başladı. Böylece eski klasik yük gemilerinin yerini; kontevner. Ro-Ro ve mavna türü birim yük taşıyan gemiler aldı. Bu türden yüklerin yüklenip boşaltmasının yapıldığı limanlarda, yüke göre ihtisaslaşarak kontevner, Ro-Ro. dökme yük terminalleri şeklinde yeniden yapılanmaya başladı. Bu nedenle çalışmada gemi ve açık deniz yapılarının güncel türlerine ağırlık verilmiştir. Bir eksikliği gide örnek amacıyla hazırlanan bu eser; gemi, deniz teknolojisi, denizcilik ve lojistik konusunda eğitim gören lisans öğrencilerine, uygulamacılar ile gemi ve deniz teknolojisine ilgi duyanlara yararlı olacağı görüşündeyim.

 

İÇİNDEKİLER

Önsöz

Sembol Dizini

GİRİŞ

Gemilerin Tarihsel Gelişimi ve Denizyolu Taşımacılığının Önemi Gemi Sevk Sistemleri ve Gelişimi Yük, Gemi ve Liman Etkileşimi

GEMİLERİN SINIFLANDIRILMASI

Değişik Ölçütlere Göre Gemilerin Sınıflandırılması

Kullanılış Amaçlarına Göre Gemilerin Sınıflandırılması

Yatlar ve Spor Tekneleri

Askeri Gemiler

Su Üstü Savaş Tekneleri

Uçak Gemileri

Kruvazörler

Destroyerler

Firkateynler

Korvetler

Hücumbotlar

Karakol Gemisi

Mayın Gemileri

Çıkarma Gemileri

Sahil Güvenlik Gemileri

Destek Gemileri

Denizaltılar

Balıkçı Gemileri

Ticaret Gemileri

Yolcu Gemileri

Feribotlar

Yüksek Süratli Tekneler

Ayaklı Tekneler

Hava Yastıklı Tekneler

Hava Yastıklı Katamaran Tekneler

Wig ve Parwig Tipi Araçlar

Yük Gemileri

Kuru Yük Gemileri

Paletle Yük Elleçlemeye Uygun Gemiler

Çok Maksatlı Gemiler

Katı ve Sıvı Yük Taşıyan Gemiler

Düzenli Hat Taşımacılığına Uygun Birim Yük Gemileri

Konteyner Gemileri

Ana Konteyner Gemileri

Küçük Konteyner Gemileri

Taşıma Kapasitesi Seyir Yollarına Göre Konteyner Gemileri Konteynerleşme, İstifleme ve Taşımacılık İlişkisi Konteyner Boyutları ve Yapıldıkları Malzemeler Konteyner Tipleri

Gemilerde Konteyner İstifleme Kuralları

Konteynerlerin Intermodal Özelliği ve Bütünleyici Donanımları

Ro-Ro Gemileri

Ro-Ro Gemilerinin Tipleri

Kısa Mesafeli Ro-Ro Gemileri

Açık Deniz Ro-Ro Gemileri

Makro Kasetli Ro-Ro Gemileri

Tekerlekli Araç Taşıyan Gemiler (PCC, PCTC, LCTC)

Türkiye'de Ro-Ro Taşımacılığı ve Gelişimi

Özel Tip Yük Gemileri

Mavna Taşıyan Gemiler

Römorkör-Mavna Sistemleri

Türkiye ve Avrupa Iç Suyolu Ağı

Buzkıran Gemileri

Soğuk Hava Depolu Gemiler

Canlı Hayvan Taşıyan Gemiler

Ağır ve Büyük Boyutlu Yük Taşıyan Gemiler

Dökme Yük Gemileri

Kuru Dökme Yük Gemileri

Katı ve Sıvı Dökme Yük Taşıyan Gemiler

Dökme Yük Taşıyan Başlıca Gemi Tipleri

Tankerler

Petrol Tankerleri

Ham Petrol Tankerleri

Ürün Tankerleri

Kimyasal Tankerler

Gaz Tankerleri

Sıvılaştırılmış Gaz Taşıyan Tankerleri

Sıvılaştırılmış Doğal Gaz Tankerleri-LNG

Sıvılaştırılmış Petrol Gazlan Tankeri-LPG

Özel Sıvılar Taşıyan Tankerler

Tarak Gemileri ve Tarama Yöntemi

Mekanik Tarama Yöntemi

Hidrolik Tarama Yöntemi

Melez Tarama Yöntemi

Basınçlı Havalı Tarama Yöntemi

Taranan Alanın Düzeltilmesi

Taranan Katı Maddelerin Taşınması

Orman Ürünlerini Taşıyan Gemiler

Orman Ürünlerinin Çeşitleri ve Elleçlenmesi

Kreynle Kaldırma Sistemleri

Can Kurtarma Araçları

Can Filikası

Can Kurtarma Sandalı

Can Salı

Can Yeleği

Can Simidi

Deniz Fenerleri ve Fener Gemileri Deniz Fenerleri Fener Gemisi Seyir Fenerleri

AÇIK DENİZ YAPILARI

Açık Deniz Endüstrisine Giriş

Sondaj Tekniğiyle Petrol Çıkarılmasındaki İlk Gelişmeler

Sondaj Platformları

Üretim Platformları

Diğer Açık Deniz Yapıları

Açık Deniz Yapılarının Kısa Açıklamaları

Sismik Araştırma Gemisi

Kriko Yöntemli Platformlar Sondaj Gemisi

Yarı-batık Sondaj Platformları Kreynli Gemiler Sabit Üretim Platformları Gergi Ayaklı Platform

Yüzer Üretim Depolama ve Yükleme Gemileri

Mekik Servis Tankerleri

Boru Döşeme Mavnaları

Açık Deniz Platform Hizmet Gemisi

Demir Elleçleme Römorkörü

Dalgıç Destek Gemisi

Çok Maksatlı Destek Gemisi

Personel Teknesi

Yedek Gemiler ve îzleme Tekneleri

SINIFLANDIRMA KURULUŞLARI

Sınıflandırma Kuruluşları Sınıflandırma Kuruluşlarının Gerekliliği Sınıflandırma Kuruluşlarının Tarihçesi ve Başlıcaları

GEMİ GEOMETRİSİ

Gemi Geometrisinin Tanımları Gemi Ana Boyutları Gemi Narinlik Katsayılar Orta Kesit Narinlik Katsayısı Su Hattı Narinlik Katsayısı Tekne Narinlik Katsayısı Prizmatik Narinlik Katsayısı Düşey Prizmatik Narinlik Katsayısı Boyutsuz Oranlar

GEMİLERDE FRİBORD VE TONAJ

Gemilerde Fribord Gemi Friborduyla İlgili Tanımlar Fribord Yönünden Gemi Tipleri Yaz Fribordu Fribord Markası

Fribord Markası ile Kullanılan Çizgiler

Fribord Belgesi

Gemilerde Tonaj

Tonajın Tanımı

Tonajın Çeşitleri

Boş Deplasman Tonu

Deplasman Tonu (Yüklü)

Deadweight Tonu

Gross Ton

Net Ton

Ölçü Tonajı

Güverte Altı Tonu

Panama ve Süveyş Kanalı Tonu

ULUSLARARASI BOĞAZLAR ve KANALLAR

Boğazların Tanımı

Cenevre Sözleşmeleri ve Boğazlarda Güvenlik

Denizyolu Ulaşımında Kullanılan Başlıca Boğazlar

Macellan Boğazı

Danimarka Boğazları

Cebelitarık Boğazı

Tiran Boğazı

Hürmüz Boğazı

Bering Boğazı

Malakka Boğazı

Türk Boğazları

İstanbul Boğazı

Çanakkale Boğazı

Denizyolu Ulaşımında Kullanılan Önemli Kanallar

Süveyş Kanalı

Panama Kanalı

Kiel Kanalı

Korint Kanalı

Elblag Kanalı

Saint Lawrence Denizyolu