Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele’de Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti ve Kızılaycılar

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE MİLLİ MÜCADELE’DE KIZILAY (HİLÂL-İ AHMER) CEMİYETİ VE KIZILAYCILAR Kızılay Cemiyeti, resmen 14 Nisan 1877 tarihinde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti adıyla kurulmuştur. Ulusal nitelikte bir cemiyet olmakla birlikte, aynı zamanda 1864 tarihli Cenevre Sözleşmesi’ne göre kurulan Ulusla arası Kızılhaç Komitesi’ne de bağlı olarak çalışmaktadır. Kızılay Cemiyeti, kuruluşundan İkinci Meşrutiyet dönemine gelinceye kadar önemli bir faaliyette bulunmamıştır. Meşrutiyet’in ilanından sonra Hariciye Nazırı Rifat Paşa’nın çabaları sonucu Kızılay’ın tüzüğü yeniden düzenlenmiştir. Kızılay (Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti), 20 Nisan 1911 günü Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın başkanlığında yapılan toplantı sonucu yeniden (ikinci defa) kurulmuştur. Kızılay Cemiyeti, ikinci kuruluşundan sonra, kısa sürede teşkilatını genişleterek Trablusgarp ve Balkan Savaşlarında çok önemli hizmetlerde bulunmuştur. Kuruluşunun başlangıcında, Avrupa üzerinden Trablusgarp’a sağlık heyetleri göndermiştir. Birinci Dünya Savaşı’nda teşkilatını genişleten Kızılay, savaş esirleri, göçmenler ve sağlık orduyla münasebet ve yardım konularında önemli çalışmalarda bulunmuştur. Yurt içinde ve yurt dışında temsilciler (murahhaslar) görevlendirmiştir. Savaş yıllarında, Kızılay yönetiminde Dr. Besim Ömer Paşa, Dr. Âkil Muhtar (Özden), Dr. Adnan (Adıvar), Dr. Celal Muhtar (Özden), Hamit (Hasancan) ve Berç Keresteciyan (Türker) görev almışlardır. Kızılay’ın ordu ve halk tarafından tanınıp benimsenmesinde yönetim kadrosunun büyük bir ideal ve ahenk içerisinde çalışması etkili olmuştur. Doktor Besim Ömer (Akalın) Paşa, kadınlar arasında Kızılay’ın benimsenmesi ve hastabakıcılığın yayılması amacıyla önemli faaliyetlerde bulunmuştur. 1912 Yılı Mart ayında Kızılay Hanımlar Merkezi’nin (Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi) kurulmasından sonra hastabakıcı yetiştirilmesine önem verilmiştir. Bunlardan birçoğu Kızılay hastabakıcısı olarak farklı cephelerde ordunun sağlık hizmetlerinde görev almışlardır. Kızılay’ın kurumsal gelişmesinde ve başarılarında, Balkan Savaşlarından itibaren Kızılay Genel Müfettişliği (Umumî müfettiş) görevinde bulunan Dr. Celal Muhtar (Özden) Bey’in büyük katkıları olmuştur. Dr. Celal Muhtar, Genel sekreter (umumî kâtip) dışında, diğer Kızılay yöneticileri gibi Kızılay’da görevinde maddî bir karşılık gözetmeksizin (fahri) yürütmüştür. 5 Şubat 1918 tarihinde Kızılay yönetim kurulunda Dr. Âkil Muhtar, Hâmit Bey, Kilisli Rıfat, Dr. Celal Muhtar, Berç Keresteciyen ve Dr. Adnan Bey görev almışlardır. Hâmit Bey’le Dr. Âkil Muhtar Bey, Kızılay Başkan vekilliklerine seçilmişlerdir. 1920 yılında İstanbul’un resmî işgali üzerine Kızılay Genel Sekreteri Dr. Adnan (Adıvar) Bey’in Ankara’ya gitmesi üzerine bu göreve Kızılay Esirler (Üserâ) Şubesi Müdürü Saffet Şav Bey getirilmiştir. Millî Mücadele döneminde, İstanbul’da Kızılay Genel Merkezi’ne bağlı olarak Anadolu’da Kızılay Temsilciliği (murahhaslığı)  açılmıştır. İstanbul’da Kızılay Genel Merkezi, işgalden sonra Anadolu’yla bağını sürdürmüştür. 1919-1920 yılında Anadolu’ya Kızılay sağlık yardım heyetleri gönderilmiştir. Kızılay Başkanvekili Hamit (Hasancan) Bey, TBMM’nin “Kızılay temsilcisi” sıfatıyla İstanbul işgal güçleri ve yabancı temsilcilerle görüşmelerde bulunmuştur. Kitapta, Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele döneminde Kızılay’ın kısa tarihinden bahsettikten sonra Kızılay’da görevlilerinden 17 kişinin hayat ve faaliyetlerinden bahsedilmektedir. Anahtar Kelimeler: Hilâl-i Ahmet Cemiyeti, Kızılay, Cenevre Sözleşmesi, Besim Ömer Paşa, Kızılay yardım heyeti, Dr. Celâl Muhtar (Özden), “Kızılaycı Hâmit” (Hamit Hasancan).

-----------