Türkiye'de Kolluğun Sivil Denetimi ve Karşılaştırmalı Ülke Örnekleri

İdare hukukunun en önemli konularından biri idarenin denetlenmesidir. Zira kamu hizmetlerini yerine getiren idare, “kamu gücü” olarak adlandırılan bazı üstün yetkileri kullanmaktadır. Bu yetkilerin en güçlü şekilde kullandığı alan ise kolluk faaliyetleridir. O halde, kolluğun denetlenmesi daha da önemlidir.

Kolluğun denetlenmesi amacıyla bazı usuller öngörülmüştür. Son dönemde gündeme gelen bir başka denetim usulü ise “sivil denetim” dir. Yarım asrı geçen bir süredir, Dünya’nın çeşitli ülkelerinde uygulanan bu denetim usulü; ülkemizde de yaklaşık yirmi yıllık bir geçmişe sahiptir. Bununla birlikte, söz konusu usul ülkemizde yeterince incelenmemiş ve özellikle de idare hukuku eserlerine yeterince konu olamamıştır. Bu usulü ele alan bazı önemli çalışmalar halihazırda mevcuttur. Ancak söz konusu çalışmaların konuya daha ziyade kamu yönetimi penceresinden baktıkları görülmektedir. Bu nedenle, kolluğun sivil denetiminin idare hukuku çerçevesinde incelenmesi gerekmektedir.

Bu çalışma, ülkemizdeki kolluğun sivil denetimini ele almaktadır. 6713 s. Kanun ile teşkil edilen sivil denetim sistemi ve bu sistem içerisine yerleştirilen Kolluk Gözetim Komisyonu, çalışmanın esas konusunu teşkil etmektedir. Ancak kolluğun sivil denetimi konusunda ülkemizde görev yapan tek kuruluş Komisyon değildir. Diğer bazı kuruluşlar da sivil denetim niteliğinde çeşitli faaliyetler gerçekleştirmektedir. Söz konusu kuruluşlar ile gerçekleştirdikleri sivil denetim şekillerinin incelenmesi ve bunlar ile Komisyonun mukayese edilmesi, çalışmanın bir başka hedefidir.

Konunun kavramsal çerçevesinin çizilebilmesi bakımından, diğer bazı değerlendirmelere de çalışmada yer verilmiştir. Bu kapsamda sivil denetim kavramının ele alınması ve bu kavramın “sivil gözetim”den farklı olduğunun ortaya konulması, sivil denetimi gerektiren nedenlerin ve sivil denetimi diğer denetim usullerine göre öne çıkaran unsurların ifade edilmesi amaçlanmaktadır.

Son olarak ülkemizdeki uygulamanın verimli şekilde incelenebilmesi açısından, farklı ülke uygulamalarına ve konuya ilişkin uluslararası belgelere de yer verilmesi gerekmiştir. Bu çerçevede Kuzey İrlanda, Fransa ve İngiltere-Galler örnekleri incelenmiş; Avrupa Polis Etiği Kurallarına, Birleşmiş Milletler Minnesota Protokolüne ve Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserinin Tavsiye Kararına çalışmada yer verilmiştir.

Bu çalışma, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalında; 14 Mart 2022 tarihinde savunulan doktora tezinin herhangi bir değişikliğe uğramamış halidir. Her ne kadar çalışmanın “yazar” kısmında ismim yazmakta ise de, benim dışımda birçok kişinin emeği bulunmaktadır.